ƏBU HƏNİFƏ

(80/699 – 150/767) – görkəmli İslam mütəfəkkiri və fəqihi olmuşdur.

İslamın ən yayılmış hüquq məzhəblərindən biri olan hənəfi məzhəbi onun adı ilə bağlıdır. Tam adı Nüman ibn Sabit Kufidir. Fiqh elmini inkişaf etdirərək sistemləşdirən ilk alimlərdən biri olmuşdur.

İran əsilli olan Əbu Hənifə 80/699-cu ildə Kufədə doğulmuşdur. Onun ailəsi ipək ticarəti ilə məşğul olurdu. İraq mədəniyyətlərin, dinlərin və baxışların müxtəlif olduğu bir ölkə idi. Bu da Əbu Hənifənin dünyagörüşünün formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Eyni zamanda, Kufə o zaman Xilafətin mədəni mərkəzlərindən biri hesab edilirdi. Buna görə o, Ənəs ibn Malik, Abdullah ibn Əbu Afv, Səhl ibn Səid kimi səhabələrlə görüşə bilmiş, onlardan rəvayət etdikləri hədisləri yaradıcılığında istifadə etmişdir. Onun birbaşa müəllimi isə tanınmış fiqh alimlərindən olmuş Həmmad ibn Əbu Süleyman olmuşdur. O, elm əldə etmək məqsədi ilə səfərlərə çıxmış və müxtəlif alimlərdən elm hasil etmişdir.

Əbu Hənifə gənc yaşlarından Quran və hədisləri öyrənməyə başlamışdır. Sonra onları sistemləşdirərək elmi kateqoriyalara salmışdır. Bundan başqa, Əbu Hənifə İslam elmlərini Məhəmməd peyğəmbərin əhlibeytindən öyrənmişdir. Onun Zeyd ibn Əli və Məhəmməd Baqirlə yaxın dostluq əlaqələri olmuşdur. O, Cəfər Sadiqlə də görüşmüşdür. 120-ci ildə müəllimi Həmmad vəfat etdikdən sonra, Əbu Hənifə onun irsini davam edərək İslam elmləri xüsusən də, fiqh üzrə müəllimlik fəaliyyətinə başlamışdır.

Dərslərdə tələbələrlə problemləri müzakirə etmiş, polemikalar aparmışdır. Onlar bir fikrə konsensus yolu ilə gəlirdilər. Məhz, müəllimlik fəaliyyəti zamanı o, fiqh elmini inkişaf etmişdir, zamana və şəraitə uyğunlaşdırmışdır.

Əbu Hənifə çox tanınmış Əbu Yusif, Məhəmməd Şeybani, Züfər ibn Hüzeyl, Həsən ibn Ziyad, Həmmad ibn Həsən, Abdullah ibn Mübarə kimi Hənəfi məzhəbinin alimlərinin müəllimi olmuşdur.

Zamanımıza çatan “Fiqhül-Əkbar” (Böyük Fiqh) kitabının müəllifi Əbu Hənifənin olduğu güman edilir. Bu kitabda müsəlman dünyagörüşünün əsaslarını vermiş, problemlər əqli dəlilləri ilə izah edilmişdir. Bundan başqa, Əbu Hənifəni daha bir neçə kitabın müəllifi hesab edirlər.

Əbu Hənifə Əməvilər dövrlərində yaşamışdır. Xəlifə Hişamın hakimiyyəti dövründə peyğəmbərin soyundan olmuş Zeyd ibn Əli ona qarşı üsyana qalxanda Əbu Hənifə onu dəstəkləmiş, maddi yardım göstərmişdir. Buna görə də, Əməvilər tərəfindən təqib olunmuşdur.

Abbasi hakimiyyəti dövründə isə onlar ələviləri (I) təqib etməyə başladılar.

Ələvilərdən olan Məhəmməd ibn Abdullah və onun qardaşı İbrahim Abbasilərə qarşı üsyana qalxmışdır. O zaman, Əbu Hənifə onların tərəfini tutmuş və ona görə də Abbasilər tərəfindən 150/767-ci ildə vəfat edənə qədər təqiblərə məruz qalmış və tutularaq zindana atılmışdır. Onun ölümündən sonra tələbələri onun irsini toplamış və sistemləşdirmişlər.

Beləliklə, onlar İslamın ilk məzhəblərindən biri olan hənəfi məzhəbinin əsasını qoymuşdurlar.

ƏBU HƏNİFƏ

Obastana Qoşul.